Uzależnienia cz. III

1. Stymulanty

Stymulanty to substancje pobudzające, które można przyjmować doustnie, wstrzykiwać dożylnie lub w sposób "wziewny". Oddziałują one na psychikę przez zwiększenie aktywności trzech głównych układów neuroprzekaźnikowych: dopaminergicznego, noradrenergicznego, serotoninergicznego. Kokaina blokuje wychwyt zwrotny tych neuroprzekaźników ze szczelin synaptycznych. Amfetamina przypomina epinefrynę (adrenalinę) i oddziałuje głównie przez uwalnianie zwiększonych ilości dopaminy i noradrenaliny do synaps. Substancje pobudzające wzbudzają w mózgu "układ nagrody" zwykle wynagradzający działania, dzięki którym zapewniamy sobie dobrostan i przetrwanie. Mają one wielkie właściwości uzależniające i prowokujące do nawykowego używania substancji psychoaktywnej.

a) Wzlot

Substancje pobudzające powodują euforię i wywołują poczucie mocy i sukcesu. Znoszą uczucie senności i wzmagają czujność, podnoszą wytrwałość i także tłumią zmęczenie i łaknienie. Używają ich zarówno żołnierze, studenci i kierowcy ciężarówek, aby przy pomocy tych środków odgonić senność i zachować czujność w wydłużonym czasie. Pod ich wpływem organizm przyśpiesza funkcjonowanie: człowiek szybciej myśli, mówi i porusza się. Przy wyższych dawkach i regularnym zażywaniu mogą pojawić się objawy paranoiczne i urojenia.

b) Upadek

Po tzw. "haju" następuje głęboki "dół". Człowiek może odczuwać lęk, głębokie przygnębienie, znużenie i ospałość, zwiększone łaknienie i utrzymujące się stany paranoiczne. Dwoma innymi stymulatorami są nikotyna i kofeina (przyjmowana z kawą, herbatą, w napojach i w czekoladzie). Nikotyna i kofeina w sposób podobny wzbudzają w mózgu układ nagrody i wzmagają czujność. Objawy odstawienne kofeiny są znacznie łagodniejsze (można odczuwać ból głowy i mieć problemy z koncentracją). Zespół abstynencyjny w przypadku odstawienia nikotyny jest o wiele dłuższy i wiąże się ze znacznymi dolegliwościami (depresja, lęk, pobudzenie, niepokój, bezsenność, zwiększone łaknienie, rozchwianie emocjonalne).

2. Środki uspakajające

Środki uspakajające ogólnie oddziałują przez stłumienie, a w większych ilościach - wyłączenie ośrodkowego układu nerwowego. Dotyczy to zarówno alkoholu, jak i środków nasennych - znieczulających, tj. barbituranów, leków uspakajających np. benzodiazepin.

a) Wzlot

Środki uspakajające wyciszają i wyłączają. W mniejszych dawkach zmniejszają uczucie lęku i wzbudzają euforię. Zakłócają również pamięć i mogą wywołać częściową lub całkowitą amnezję tzw. "urwany film" w okresie intoksykacji. Spowalniają funkcjonowanie układu nerwowego i są niebezpieczne dla kierowców oraz osób obsługujących maszyny, które to działania wymagają trzeźwej uwagi i dobrej koordynacji ruchów. Zażycie tych leków powoduje stan sennego upojenia, tłumi nieprzyjemne emocje, stępia pamięć, znosi hamulce i wzbudza uczucie dobrostanu i beztroski.

b) Upadek

"Kac" po lekach uspakajających łączy się z pobudzeniem i nieprzyjemnym podnieceniem. Im jest silniejsze odurzenie, tym bardziej intensywniejsze są objawy abstynencyjne, które po nim następują (drażliwość, lęki, nerwowość, bezsenność, koszmary senne, przyśpieszona akcja serca, nudności, ból głowy, potliwość). Zespół abstynencyjny w przypadku odstawienia alkoholu i innych środków uspakajających może być groźny dla życia. Podobne rezultaty uzyskuje się poprzez wdychanie rozpuszczalników benzyny, zmywacza do paznokci) i innych substancji lotnych (kleje, aerozole). Stan odurzenia przypomina stan upojenia alkoholowego, ale większość substancji lotnych ma działanie znacznie bardziej toksyczne.

3. Opiaty

Ciało ludzkie ma wbudowany system analgezji (znoszenie bólu). Jego podstawą są naturalnie wytwarzane neuroprzekaźniki zwane endorfinami, które uśmierzają ból i wzmagają uczucie dobrostanu. Opioidowe środki przeciwbólowe naśladują endorfiny, a zatem sztucznie wzbudzają ustrojowy układ analgetyczny.

a) Wzlot

Pod wpływem opiatów jednostkę wypełnia euforyczne uczucie dobrostanu, któremu towarzyszy senność i ulga od bólu. Opiaty spowalniają oddech, a w wyższych dawkach całkowicie go zatrzymują, co często jest przyczyną śmierci w wyniku przedawkowania.

b) Upadek

Dyskomfort występujący po zażyciu opiatów nie jest tak groźny dla życia jak w przypadku odstawienia leków uspakajających. Stan odstawienny porównuje się do ciężkiego przypadku objawów grypy (potliwość, bezsenność, bóle mięśni, bóle innych części ciała, pobudzenie, lęki, nerwowość, ogólne złe samopoczucie oraz głód substancji).

4. Psychodeliki

Środki psychodeliczne różnią się pod wieloma względami od innych substancji psychoaktywnych. Ich używanie jednak nie wiąże się z dolegliwym zespołem abstynencyjnym. O ile większość substancji psychoaktywnych oddziałuje na układ nerwowy w sposób, który w przypadku ssaków okazuje się podstawowym wzmocnieniem, o tyle według dotychczasowej wiedzy działanie środków psychodelicznych ma funkcję wzmacniającą u ludzi.

a) Wzlot

Głównym doznaniem występującym w przypadku używania środków psychodelicznych jest doświadczenie utraty kontroli. Inne środki wywołują przewidywalne rezultaty i używająca ich osoba jest zaznajomiona z efektami działania tych środków. Osoba będąca w stanie przypominającym marzenie senne ma zniekształcony proces percepcji, czucia i doznaje omamów, którym towarzyszy dezorientacja i amnezja. 

b) Z użyciem psychodelików nie wiążą się żadne objawy odstawienne. Czasami przez kilka tygodni lub miesięcy po użyciu substancji powracają tzw. "flashbacki - przebłyski nieprzyjemnych, subiektywnych doznań.

5. Kanabinole

Marihuanę ze względu na pokrewieństwo oddziaływania czasami klasyfikuje się jako środek psychodeliczny, choć skutki jej oddziaływania są odmienne. Tetrahydrokannabinol (THC), związek aktywny w marihuanie, wzbudza receptory kannabinoidowe, zwykle aktywowane neuroprzekaźnikiem o nazwie "anandamid". Kannabinoidy hamują wydzielanie glutaminianu, działają więc ogólnie uspokajająco, tak jak alkohol, spowalniają odruchy i ciało, pogarszają uwagę i koncentrację, zaburzają pamięć i procesy uczenia się, wydłużają czas reakcji oraz obniżają temperaturę ciała. Wydaje się jednak, że w przeciwieństwie do alkoholu THC zmniejsza agresję.

a) Wzlot

Jest podobieństwo działania THC do środków psychodelicznych, który obejmuje stan podobny do marzenia sennego, w którym następuje zaburzenie czasu, percepcji i odczuwania. THC "rozluźnia" procesy poznawcze, wywołuje więc mniej kontrolowane i mniej typowe skojarzenia. Stan odurzenia zwykle wiąże się ze stanem euforii i dobrostanu, chociaż w większych dawkach środek ten może potęgować negatywne emocje.

b) Upadek

Przerwanie regularnego przyjmowania marihuany sprawia różne przykre dolegliwości w rodzaju (bezsenność, lęki, nerwowość, drażliwość, nudności). Są to objawy abstynencyjne związane z uspokajającym działaniem THC na człowieka.

6. Steroidy

Testosteron to hormon naturalnie występujący w organizmie, który pełni funkcję neuroprzekaźnika zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet (podobnie jak wiele innych hormonów). Przyjmowany testosteron i pokrewne mu związki syntetyczne przejmują kontrolę nad ustrojowym procesem samoregulacji stężenia testosteronu krążącego we krwi. Przewidywalnym efektem regularnego wprowadzania steroidów do organizmu jest znaczny wzrost cech typowo męskich, masy mięśniowej i agresji.

a) Wzlot

Steroidy nie wywołują silnego tzw. "odlotu". Zwykle przyjmuje się je przez dłuższy czas w celu zwiększenia masy mięśniowej, poprawy wyników sportowych, podniesienia poziomu agresji i uzyskania "męskiego" wyglądu. Zyski można tu rozumieć w kategoriach postrzegania siebie lub w przypadku sportowców - zarówno kobiet, jak mi mężczyzn - lepszych wyników. Skutki ich działania są dość widoczne, zaczęły więc budzić spore zainteresowanie wśród dojrzewających chłopców i dorosłych mężczyzn.

b) Upadek

Po odstawieniu steroidów następują niepożądane zmiany. Poza stopniową utratą masy ciała ludzie często doznają uczucia nerwowości, depresji i borykają się z obniżonym poczuciem własnej wartości, bezsennością, obniżonym apetytem i spadkiem libido (popęd seksualny - moja dop).

II. W zakończeniu III części poświęconej zagadnieniom uzależnień chcę dotknąć tematyki powrotu do uzależnienia, które nazywać tutaj będę tzw. "nawrotem". W następnych wpisach zajmę się już terapią dialektyczno - behawioralną pomocną zarówno w leczeniu zaburzeń osobowości jak również skuteczną w leczeniu uzależnień. W literaturze przedmiotu spotykam się z zagadnieniem tzw. "nawrotów". Chcę więc trochę tylko naświetlić tę problematykę. Więcej na ten temat przedstawię kiedy będę kontynuował podawanie treści dotyczącej terapii poznawczo - behawioralnej uzależnień.

1. Według twierdzeń w oparciu o badania empiryczne Aarona T. Becka i wsp. w "Terapia poznawcza uzależnień" znajdujemy stwierdzenie: "W klasycznym przeglądzie badań Hunt, Barnett (1971) udowodnili, że prawdopodobieństwa nawrotu występujące w uzależnieniu od alkoholu, nikotyny i heroiny są porównywalnie wysokie. W badaniach 2/3 pacjentów w ciągu trzech miesięcy od zakończenia terapii przeżyło nawrót (powrócenie do poprzednich zachowań nałogowych - moja dop.). (s.19)

2. Sytuacjami ryzykownymi dla pacjenta uzależnionego mogą być np. negatywne lub pozytywne stany emocjonalne i somatyczne, konflikty interpersonalne, nacisk społeczny lub kontakt z bodźcami wyzwalającymi konsumpcję narkotyku. Osoba znajdująca się w sytuacji kryzysowej - ryzykownej musi na nią zareagować określonymi strategiami zaradczymi. 

Można zauważyć, że u osób dysponujących niewielkim zasobem strategii zaradczych (lub nie mających żadnych strategii) następuje w sytuacji ryzykownej spadek poczucia własnej skuteczności. Może to prowadzić do sytuacji, w której drobny incydent związany ze sporadycznym złamaniem abstynencji tzw. "wpadka" kończy się pełnym nawrotem. Zachodzi tutaj zjawisko, które jest nazwane "szokiem złamania abstynencji" (złamanie zdolności do samokontroli i poczucia własnej skuteczności, które prowadzi do całkowitej utraty kontroli). Analizą tzw. "nawrotów" zajmę się szerzej i przedstawię to zagadnienie w bloku dotyczącym terapii poznawczo - behawioralnej uzależnień.