Osobowość obsesyjno - kompulsyjna

Styl osobowości obsesyjno - kompulsyjnej występuje powszechnie we współczesnej kulturze zachodniej, zwłaszcza wśród mężczyzn. Do tego stylu zaburzonej osobowości należy: dbałość o szczegóły, samodyscyplina, kontrola emocjonalna, wytrwałość, rzetelność i dobre wychowanie. W skrajnej postaci te zachowania prowadzą do zaburzenia funkcjonowania bądź subiektywnego napięcia i dyskomfortu. Dlatego pacjent, u którego rozwija się osobowość obsesyjno - kompulsyjna, staje się nieugiętym perfekcjonistą ze skłonnością do przemyśliwania szczegółów, sztywnym moralistą, osobą niezdecydowaną, zablokowaną emocjonalnie i poznawczo.

1. Pacjenci z zaburzeniem osobowości obsesyjno - kompulsyjnej ściśle wiążą poczucie tożsamości z pracą zawodową lub wydajnością , a zakres i skala przeżywanych przez nie emocji są mocno ograniczone. W DSM - 5 zaburzenie funkcjonowania w kontaktach międzyludzkich zdefiniowano jako problemy z empatią i bliskością. Patologiczne cechy osobowości to przede wszystkim kompulsywność i przewaga negatywnych emocji. W Międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD - 10 odpowiednikiem osobowości kompulsyjno - obsesyjnej jest osobowość anankastyczna. Osoby z tym zaburzeniem cechuje nadmiar wątpliwości, perfekcjonizm, nadmierna sumienność, zbytnie pochłonięcie szczegółami i ciągłe ich sprawdzanie, upór, ostrożność i sztywność.

W "Terapii poznawczej zaburzeń osobowości" Aaron T. Beck wymienia jeszcze dwa bardzo ważne kryteria dotyczące objawów somatycznych i dotyczące również sfery seksualnej:
"Pacjenci skarżą się na napięciowe bóle głowy, bóle w kręgosłupie, obstrukcje i wrzody żołądka. Może u nich również występować osobowość typu A, zwiększająca ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, zwłaszcza jeśli pacjent często się denerwuje i ma wrogie nastawienie do świata... Niektórzy pacjenci z obsesyjno - kompulsyjnym zaburzeniem osobowości zgłaszają się na terapię z zaburzeniami seksualnymi. Dyskomfort wywołany emocjami, brak spontaniczności, nadmierna kontrola i usztywnienie nie pomagają w swobodnym wyrażaniu własnej seksualności. Powszechne dysfunkcje seksualne u osób z tym zaburzeniem to zahamowanie potrzeb seksualnych, nieumiejętność przeżywania orgazmu, przedwczesny wytrysk i dyspaurenia" . (s. 271)

2. Inny autor James Morrison w "DSM - 5 bez tajemnic" , w praktycznym przewodniku dla klinicystów wyznacza jeszcze inne charakterystyczne cechy osobowości obsesyjno - kompulsyjnej a mianowicie: "Pacjenci są znani ze sporządzania długich list różnych rzeczy i złego dysponowania własnym czasem; to pracoholicy, którzy drobiazgowo planują nawet własne przyjemności. Mogą planować swoje wakacje tylko po to, aby je kolejny raz przełożyć. Sprzeciwiają się autorytetowi innych, ale upierają się przy swoim własnym zdaniu. Mogą być postrzegani jako sztuczni, sztywni lub moralizujący... Ludzie o osobowości obsesyjno - kompulsyjnej bardzo lubią gromadzić bezwartościowe przedmioty albo są skąpi w stosunku do siebie i innych". (s. 616)

3. Przedstawię jeszcze w skrócie "Zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne" dając przykłady dotyczące tego zaburzenia. Trzeba odróżnić zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne od osobowości obsesyjno kompulsyjnej, w przejawach której nie muszą zachodzić objawy jak przy tym zaburzeniu. Ten sam autor James Morrison w DSM - 5 przedstawia krótko na czym polega to zaburzenie. James Morrison podaje: "Kompulsje to czynności (albo fizyczne, albo psychiczne) wykonywane wielokrotnie w taki sposób, że osoba może stwierdzić, że nie są ani właściwe, ani przydatne... W większości przypadków celem jest neutralizacja natrętnego myślenia... Większość pacjentów z zaburzeniem obsesyjno - kompulsyjnym przejawia zarówno obsesje, jak i kompulsje, co zwykle prowadzi do lęku i strachu"... Najczęstszy jest strach przed skażeniem, który prowadzi do przesadnego mycia rąk; wątpliwości (czy wyłączyłem kuchenkę, żelazko?), co prowadzi do nadmiernej kontroli (pacjent wielokrotnie powraca, aby sprawdzić czy wyłączył kuchenkę - żelazko?). Często u pacjentów z tym zaburzeniem występują także obsesje dotyczące symetrii (układanie przedmiotów w określonej kolejności, liczenie rzeczy) i zakazane myśli (myśli świętokradcze), tabu seksualne". (s. 224 - 225)

4. W 2012 r. zgłosił się do mnie Marcin 20 l. (imię zmienione) i przedstawił mi w wywiadzie klinicznym swój problem dotyczący zaburzenia obsesyjno - kompulsyjnego, które nabył w wieku ok 12/13 lat. Jego dziwaczne zachowanie było związane z wkładaniem palca do odbytu i następnie wąchaniem dłoni. Czynił to po wiele razy dziennie i nie mógł tego rytuału zaprzestać.

Spotkałem się z przejawem zaburzenia obsesyjno - kompulsyjnego u innego pacjenta w 2015 r. Szymon l. 22 (imię zmienione) miał problem z masturbacją, którą wykonywał po 2/3 razy dziennie i w związku z tym kompulsywnie mył ręce, bo w jego przekonaniu kiedy podawał rękę na przywitanie kobietom obawiał się, że plemniki "obecne" na jego dłoni mogłyby spowodować zajście w ciążę u tych kobiet. Powodowało to długi rytuał przesiadywania w łazience i mycie oraz szorowanie szczoteczką swych dłoni. Poświęcał na to około godziny , aby dokładnie umyć ręce. To sprawiało u niego poważne i dokuczliwe cierpienie kliniczne.

Kilkakrotnie oglądałem i poddawałem swojej analizie film pt: "Modlitwa za Bobyego" o homoseksualnym 20 letnim chłopcu, którego mama chciała nawrócić "na siłę" poprzez religijne zabiegi (przyklejała na jego komputerze, w łazience i w innych miejscach w domu gdzie przebywał cytaty z Pisma św. dotyczące "kar wiecznych"za praktyki homoseksualne). W wyniku jej fanatycznej - religijnej działalności Boby wyprowadził się z domu i zamieszkał z partnerem, który go później zdradził z innym homoseksualnym kolegą. Boby wtedy załamał się i nie mogąc wrócić do domu rodzinnego popełnił samobójstwo skacząc z mostu. Film w zakończeniu ukazuje "obrzydzenie" do partnera Bobyego, który przyjechał na jego pogrzeb . Podczas trwania tzw. "stypy" przywitał się z matką Bobyego. Matka swego syna Bobyego jako geja nigdy wcześniej nie akceptowała i się go wyrzekła. U matki Bobyego dostrzegłem właśnie to zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne. Po przywitaniu z byłym chłopakiem Bobyego najpierw wrzuciła talerzyk po cieście i sztućce do kosza na śmieci a następnie kompulsyjnie myła ręce i szorowała je szczoteczką. Czyniła tak z obawy przed zarażeniem wirusem HIV, choć partner Bobyego był zdrowy. Film oparty jest na prawdziwym zdarzeniu.

5. Przedstawię teraz kryteria dotyczące osobowości obsesyjno - kompulsyjnej:

Obsesyjno - kompulsyjne zaburzenie osobowości. 301.4

Stały wzorzec zachowań i reakcji emocjonalnych polegający na pochłonięciu tematyką porządku, skrupulatności oraz kontroli psychicznej i w kontaktach międzyludzkich, utrzymywany kosztem elastyczności, otwartości i wydajności, rozpoczynający się u młodych dorosłych i występujący w różnych warunkach, charakteryzujący się co najmniej czterema wskaźnikami podanymi poniżej:

A. Zaabsorbowanie szczegółami, regułami, wykazami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami w stopniu, w którym tracony jest podstawowy sens danej czynności.

B. Perfekcjonizm, który zakłóca wykonanie zadania (np. niezdolność do dokończenia projektu, ponieważ nie zostały spełnione wygórowane i ścisłe standardy).

C. Nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni (niepodyktowane oczywistą potrzebą ekonomiczną).

D. Przesadna sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w sprawach moralności, etyki oraz dotyczących wartości (niewynikająca z kulturowej czy religijnej tożsamości).

E. Niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet gdy nie mają wartości sentymentalnej.

F. Niechęć do przekazywania obowiązków lub pracy innym, jeśli nie poddadzą się narzuconym sposobom ich wykonania.

G. Nadmierna oszczędność dotycząca siebie samego i innych. Pieniądze są postrzegane jako dobro, które powinno być gromadzone na wypadek katastrof, mogących nastąpić w przyszłości.

H. Sztywność i upór.