Osobowość bierno - agresywna

Diagnoza bierno - agresywnego zaburzenia osobowości nie istnieje już w formalnej nomenklaturze DSM jako odrębne zaburzenie ale terapeuci mogą klasyfikować wzorzec osobowości, w którym dominuje opór, poczucie bycia niezrozumianym i niedocenianym (Sprock, Hunsucer 1998) oraz biernie wyrażana wrogość (brak zgody na podporządkowanie się radom i zaleceniom, kłótliwość i drażliwość) jako "Inne określone zaburzenia osobowości" wg DSM - 5 (American Psychiatric Associaton 2013):

"Osoby zaburzone, które zgłaszają się na terapię , często mają problemy w kontaktach z ludźmi, zamknięte w błędnym kole autodestrukcji (m.in. dokonujące cięcia ciała z próbami samobójczymi - moja dop.) oraz chwiejnego oscylowania między zależnością i oporem - zachowań wynikających ze schematu, który każe im na przemian to polegać na autorytetach, to znów się im opierać... Zaburzenie to często występuje w połączeniu z innymi problemami: depresją, lękiem oraz nieumiejętnością modulowania złości. Ze względu na głęboką ambiwalencję pacjentów z tej grupy w procesie oceny nie należy zapominać o zachowaniach wysokiego ryzyka, takich jak (okaleczanie ciała - moja dop.) tendencje samobójcze, groźba popełnienia zabójstwa oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych". (Terapia poznawcza zaburzeń osobowości, Aaron T. Beck, s. 384/5)

1. Pacjenci z zaburzeniem osobowości bierno - agresywnej, w tej grupie więcej jest mężczyzn niż kobiet przejawiają tendencje do nadużywania substancji psychoaktywnych, mają skłonność do konfliktów w relacjach międzyludzkich, słownej agresji, burz emocjonalnych, impulsywności i manipulowania innymi ludźmi. Rozpoznano też dużą korelację z osobowością narcystyczną co może świadczyć o fakcie, że osobowość bierno - agresywna jest podtypem osobowości narcystycznej jak również są wspólne styczne z osobowością borderline.

Odkryto również zależności między tym zaburzeniem a piciem alkoholu, paleniem marihuany i używaniem różnych innych substancji psychoaktywnych. Pacjenci z osobowością bierno - agresywną posiadają bardzo negatywne doświadczenia z dzieciństwa łącznie z awersyjnymi doświadczeniami podlegania swoim rodzicom lub opiekunom i mogą w ich zaburzeniu przejawiać się również zaburzenia osobowości typu: borderline, narcystycznej, paranoicznej. Pacjenci mają również zaburzenia afektu - (nastroju), poczucie beznadziejności, mogą okaleczać się "ciąć" i zmagają się z myślami samobójczymi, niejednokrotnie próbując je zrealizować w rzeczywistości. Bywa też, że osoby o osobowości bierno - agresywnej były wykorzystane seksualnie w dzieciństwie.

2. W mojej skromnej praktyce jako psychoterapeuty i trenera personalnego spotykałem osoby z tym górującym zaburzeniem bierno - agresywnym. Ostatnio w czerwcu 2019 r. o spotkanie i konsultację poprosiła mnie 25 letnia Marta. Spełnia ona kryteria powyższego zaburzenia osobowości. Miała bardzo trudne dzieciństwo związane z wieloma traumami spowodowanymi m.in. przez opuszczenie rodziny przez ojca alkoholika, który zostawił matkę, siostrę i ją gdy miała 2 latka. Nie nawiązywał kontaktu z nimi przez lata tj. z chorą poważnie matką, z nią i z jej starszą siostrą. W okresie adolescencji w wieku 15 - 19 lat była molestowana i wykorzystywana seksualnie przez starszego o dwadzieścia pięć lat od siebie mężczyznę z dalszej rodziny. Te traumy wpłynęły na Martę tak, że zaczęła używać marihuany, aby "uśmierzyć" ból psychiczny, poza tym dokonywała okaleczeń rąk przez "cięcia", miewała myśli samobójcze i kilka targnięć na swoje i innych życie. W trakcie dwugodzinnej konsultacji poleciłem jej, aby poszukała dobrej psycholog stosującej terapię dialektyczno - behawioralną. Podałem jej również fachową literaturę przedmiotu wraz z ćwiczeniami terapeutycznymi Roberta L. Leahy, Denis Tirch, Lisy A. Napolitano pt: "Regulacja emocji w psychoterapii".

3. Na zakończenie tej analizy osobowości bierno - agresywnej podam pewne skrypty podane w literaturze przedmiotu w podręczniku praktyka "Terapia poznawcza zaburzeń osobowości" Aarona T. Becka, Denise D. Davisa, Artura Freemana. U osób z tym zaburzeniem osobowości jest duża ambiwalencja co powoduje problemy w sytuacjach rodzinnych, zawodowych i społecznych. Bierność i pozorna uległość u tych osób mają być sposobem na uniknięcie konfrontacji z oczekiwaniami innych osób czy też wymogami danej sytuacji. Pacjenci z tą osobowością cierpią klinicznie ponieważ uważają, że nikt nie docenia ich wyjątkowych zasług.
Podam trzy kategorie przekonań, które zostały im "wdrukowane" w dzieciństwie przez: rodziców, rodzeństwo, rówieśników, nauczycieli czy księdza i inne osoby znaczące podczas ich dorastania.

A. Przekonania kluczowe:

- "Nikt nie może mi mówić, co mam robić"!
- "Nie mogę na nikim polegać".
- "Podporządkowanie znaczy, że nie mam nad niczym kontroli".
- "Wyrażenie złości może mi przysporzyć kłopotów".
- "Przepisy ograniczają".
- "Ludzie mnie nie rozumieją".
- "Inni nie powinni mnie pytać ani kwestionować tego, co mówię".
- "Ludzie mnie wykorzystają, jeśli im na to pozwolę".

B. Przekonania warunkowe:

- "Stawiając opór żądaniom, pozostanę niezależny".
- "Jeśli stosuję się do zasad, to tracę wolność".
- "Jeśli ktoś ma jakieś informacje na mój temat, to jestem narażony na coś niedobrego".
- "Jeśli od kogoś zależę, to nie mogę nic powiedzieć".
- "Jeśli zrobię to, co uważam za stosowne, to inni przekonają się, że jest to właściwe".
- "Jeśli nie zachowuję się asertywnie, to zyskuję przychylność innych".

C. Przekonania kompensacyjne:

- "Muszę obejść przepisy, aby zachować wolność".
- "Nie mogę chodzić ścieżkami wytyczonymi przez innych".
- "Pozornie zgodzę się z innymi, aby uniknąć konfliktu".
- "Muszę spełniać swoje potrzeby niejawnie, aby nie doznać odrzucenia".
- "Ludzie nie przypisują mi należnych zasług, bo nie potrafią mnie docenić".
- "Moje metody są wyjątkowe i niewiele osób je rozumie".

Przemyśl te schematy przekonań sam/a dla siebie. Możesz też zaproponować ich analizę osobom z najbliższego swojego otoczenia. Życzę owocnych refleksji.