DBT Asertywność cz. I

1. Model autokratyczny – rodziny, w których dominuje ten model charakteryzują się wyraźnym dystansem w relacji rodzic – dziecko. Kontakty są dość formalne, sztywne, bardzo rzadko okazuje się tu ciepło, troskę i wsparcie. Rodzice mają duże wymagania w stosunku do dzieci i nie akceptują możliwości słabości czy gorszego dnia dziecka. Zasady są zasadami, nie uznaje się okoliczności łagodzących ani sprzeciwu. To również brak akceptacji dla pomyłek, błędów i słabości. Nie rozmawia się o uczuciach, a tzw. trudne uczucia są zakazane, nieakceptowane.

Zdarza się, że tacy rodzice manipulują dzieckiem aby uzyskać swoje cele. Sprzeciw nie jest dozwolony, a jeśli ma miejsce są za niego srogie kary. Indywidualne potrzeby i zdolności dziecka również nie są respektowane.

Ten model wychowania niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji dla dziecka oraz dla relacji rodzic – dziecko. 

Oto kilka z nich:

- Lub przeciwnie – buntują się przeciwko wszystkim i wszystkiemu bez głębszej refleksji nad zasadnością buntu. Występuje trudność w podporządkowaniu się zasadom i normom społecznym.

- Większe prawdopodobieństwa wystąpienia u nastolatka tzw. zachowań ryzykownych: używanie substancji psychoaktywnych: alkohol, narkotyki, papierosy; przedwczesna inicjacja seksualna, sporty ekstremalne, agresja, itp.

- Brak wykształconego poczucia tożsamości – dziecko nie wie kim jest jako członek społeczeństwa, nie wie co lubi, czego nie lubi, jakie są jego pasje.

2. W tym modelu autokratycznym dziecko i młody człowiek nie nauczą się zasad asertywności chroniącej ich w dojrzałym życiu jako pełnowartościowych ludzi. 

Janusz Korczak, znany nam pisarz, publicysta, wychowawca dzieci i młodzieży, społecznik podkreśla w swoim nauczaniu: "Uczę się ciebie młody człowieku...". i w innym miejscu swojego "Pamiętnika" podkreśla, że dziecko nie staje się człowiekiem ale już nim jest: "Nie zmuszajmy dziecka do aktywności, lecz wyzwalajmy aktywność. Nie każmy myśleć, lecz twórzmy warunki do myślenia. Nie żądajmy, lecz przekonujmy. Pozwólmy dziecku pytać i powoli rozwijać jego umysł tak, by samo wiedzieć chciało". 

Zaprezentowany tekst jest pełen ładunku asertywności i otwierający młodego człowieka na doskonały rozwój i kreatywność. Miałem okazję obserwować wiele sytuacji, które świadczyły o dobrym wychowaniu otwierającym i uczącym asertywności małego człowieka lub też uniemożliwiające aby dziecko nauczyło się tego ważnego czynnika w komunikacji z innymi ludźmi. Dla ekspozycji podam trzy przykłady takich zachowań w komunikacji rodzic/dziecko.

a) Obserwowałem wiele razy młode matki posługujące się tzw. "dawaniem klapsów" kiedy dziecko było grymaszące, płaczące czy krzyczące. Oto jeden z nich: Młoda matka wychodziła ze sklepu i ciągnęła za rączkę małą córeczkę (ok. 4 l) dając jej w swoim wzburzeniu "mocne klapsy". Młoda kobieta krzyczała na dziecko, które jeszcze bardziej krzyczało i płakało. Agresja matki i kara tzw. "klapsów" w takiej sytuacji nie pomaga a bardziej zamyka na dobrą komunikację rodzic/dziecko. Ta sytuacja odzwierciedla właśnie model wychowania autokratyczny.  

b) Prowadząc sesję terapeutyczną dla rodziny w oparciu o bajkę "Kubusia Puchatka" wcześniej zadałem rodzicom i dzieciom zadanie do wykonania. Mieli wszyscy obejrzeć bajkę i w oparciu o postacie zwierzątek tam występujących odnieść do siebie ich cechy pozytywne i negatywne. Podczas przeprowadzania sesji mieli wypowiedzieć się najpierw rodzice a później dzieci. Po wypowiedzeniu się rodziców (ojciec miał trudności z odszukaniem u siebie pozytywnych cech, natomiast łatwiej mu było mówić w odniesieniu do swoich wad) dzieci zabrały głos: najpierw córka (12 l) i później syn (10 l). W trakcie wypowiedzi syna musiałem jako moderator tej rozmowy dwukrotnie upomnieć ojca, który w imieniu syna chciał zabierać głos i wypowiadać się za niego. Ojciec się uspokoił, ale jak mi później powiedział po sesji trudno mu było przy dzieciach przyjąć moje uwagi. Syn oczywiście był zadowolony, że mógł dokończyć swoją wypowiedz i że został potraktowany poważnie i odpowiedzialnie, bo każdy z uczestników sesji terapeutycznej miał swoje 5 minut na wypowiedzenie swoich myśli. W prezentowanej sytuacji mogę przypuszczać, że w tej rodzinie również panuje model wychowania autokratycznego, w którym dzieci nie mają głosu według staropolskiego przysłowia "Ryby i dzieci głosu nie mają".

3. Model liberalny – jest odwrotnością modelu autokratycznego. W rodzinie, w której panuje liberalny model wychowania, dzieci mają dużo swobody. Rodzice nie stawiają zbyt dużo granic, a gdy je stawiają nie są konsekwentni w ich przestrzeganiu. Rodzi to w dziecku brak poczucia bezpieczeństwa, ze względu na brak stałości w zasadach i normach rodzinnych. Rodzice stosujący ten model interesują się tym co się dzieje u dziecka czasami, gdy mają akurat na to ochotę, w większości czasu jest brak kontroli, przyzwalanie na aspołeczne zachowania. Bardzo charakterystyczne dla modelu liberalnego jest pobłażliwość i uległość w stosunku do dziecka, co objawia się w spełnianiu wszelkich zachcianek dziecka, akceptowaniu jego agresywnych lub niegrzecznych zachowań. Czasami w takich rodzinach wydaje się, że to dziecko decyduje o wielu sprawach.

- Dziecko ma kłopoty z nauką ponieważ nie jest wystarczająco zmotywowane.

- Brak poczucia bezpieczeństwa ze względu na brak stałości zasad i norm rodzinnych.

- Dzieci uczą się manipulować dorosłymi, aby uzyskać to, czego chcą.

- Dziecko odczuwa brak szacunku do siebie, ponieważ rodzice mu tego szacunku też nie okazują, ale też nie uczą go szanować innych.

a) Obserwowałem w markecie zachowanie chłopca (ok. 5 l), który wymuszał na matce zakup słodyczy i zabawki samochodu. Nie pomagały wyjaśnienia matki, że słodycze ma w domu, jak i również wyjaśnienia dotyczące zabawek, że posiada ich bardzo dużo, ale chłopiec nie ustępował w swoich dążeniach. Techniki manipulacyjne, które stosował to płacz i tupanie nóżkami. Ostatecznie matka zgodziła się i zakupiła słodycze i zabawkę nowego samochodu. Chłopiec z osiągnięcia swoich wymagań był zadowolony i uśmiechnięty. W tym zdarzeniu zauważalny jest model wychowania liberalnego, co destrukcyjnie będzie dalej działać w życiu dziecka i jego rodziców. 

4. Model demokratyczny – w rodzinie, w której dominuje ten model, dziecko jest częścią życia rodzinnego. Bierze udział w dyskusjach i omówieniach spraw rodzinnych. Posiada swoje obowiązki, które przyjęło i zaakceptowało – nie były one narzucone a wspólnie przedyskutowane. Rodzice, którzy promują ten model wychowania na ogół nie stosują kar, zastępują je naturalnymi konsekwencjami oraz rozmowami i tłumaczeniem dlaczego pewnych rzeczy nie wolno robić. Stosują pochwały opisowe. W takiej rodzinie ważne jest szanowanie granic każdego jej członka zarówno rodziców jak i dzieci. Istotną cechą charakterystyczną rodzin ze modelem demokratycznym jest miłość i wzajemna życzliwość.

Konsekwencje dla dziecka ze stosowania takiego modelu przez rodziców są pozytywne:

- Prawidłowy rozwój osobowości dziecka. Dziecko wie kim jest, co lubi, czego nie lubi, i jakie są jego talenty.

- Autentyczna pewność siebie dziecka.

- Dzieci szanują siebie i innych.

- Dzieci mają poczucie bezpieczeństwa w związku ze stałością i jasnością zasad panujących w rodzinie.

- Dzieci posiadają wysokie umiejętności społeczne.

a) Wchodząc do Galerii zobaczyłem ojca (ok. 30 l) z córką (ok. 12 l). Córka płakała a ojciec zwrócił się do niej spokojnym głosem z pytaniem: "Będziesz ze mną współpracować"? Zwróciłem swoją uwagę na to zachowanie w relacji ojca do córki, bo bardzo mi się ono spodobało. Obydwoje weszli do Apteki znajdującej się zaraz przy wejściu a ja udałem się na zakupy. Kiedy wychodziłem z Galerii ponownie ich spotkałem. Córka już nie płakała. Pochwaliłem rodzica za jego pozytywne komunikaty, które wcześniej kierował do córki. Bardzo się ucieszył i podziękował zaznaczając, że stara się być dobrym ojcem i rozmawia szczerze z córką. 

Powyżej przedstawiona sytuacja eksponuje model wychowania demokratycznego, w którym dziecko uczy się asertywności poprzez dobrą komunikację w rodzinie. Wnioskuję, że nastolatka będzie zachowywać się asertywnie zarówno w domu rodzinnym jak i w środowisku szkolnym wśród swoich koleżanek, kolegów i nauczycieli.

Te trzy modele wychowania na ogół nie występują w rodzinie w czystej postaci, często jest to mieszanka modeli, w zależności od sytuacji, jednak jeden model jest zawsze dominujący.

Demokratyczne podejście do wychowania niesie ze sobą szereg pozytywnych konsekwencji w rodzinie, jest tam dużo miłości, życzliwości sympatii i wyrozumiałości, z zachowaniem szacunku dla każdego członka rodziny i z nie przyzwalaniem na zło.Takie podejście zostało szeroko opisane przez Thomasa Gordona w książce „Wychowanie bez porażek”.

"Uczę się ciebie mały człowieku" - są to słowa dla rodziców, opiekunów, nauczycieli i wychowawców, i są one podstawowym niezbędnikiem dydaktycznym służącym w dobrym wychowaniu dzieci i młodzieży. Stosując słowa tego wielkiego wychowawcy nauczymy dzieci pozytywnego spojrzenia w przyszłość z niezbędnym czynnikiem, którym jest asertywność służąca w prawidłowej i dobrej komunikacji z innymi ludźmi. Traktuj zatem dziecko jako człowieka, zniżaj się do jego uczuć, poziomu umysłu. Bądź zawsze w konstruktywnym dialogu z dzieckiem z uwzględnieniem również postaw kompromisu. Szanuj dziecko jak szanujesz samego siebie.