Paranoiczne, Schizotypowe i Schizoidalne zaburzenie osobowości

1. Ludzi z rozpoznaniem paranoicznego, schizotypowego, schizoidalnego zaburzenia osobowości kieruje się do ośrodków przeznaczonych dla pacjentów z zaburzeniami psychotycznymi, w których niejednokrotnie stawia się im błędne rozpoznania lub odsyła do domu bez leczenia, gdy okaże się, że nie spełniają kryteriów diagnostycznych schizofrenii. Uważano, że powyższych przypadków nie da się leczyć ale obecnie są dane wskazujące na to, że można jednak ich leczyć poprzez terapię poznawczą, która łagodzi cierpienie emocjonalne i osłabia problematyczne przekonania typowe dla tych stanów (Bateman, Tyrer 2004).

Podstawową cechą diagnostyczną paranoicznego zaburzenia osobowości jest stałe upatrywanie w innych ludziach wrogich intencji w połączeniu z utrwaloną nieufnością i podejrzliwością. Pacjenci z tym zaburzeniem zakładają, że inni ich wykorzystają, skrzywdzą i oszukają, nie mając ku temu wystarczających podstaw. Dopatrują się w działaniach innych niegodziwych intencji i doszukują się ukrytych złych zamiarów. Niechętnie również zawierzają swoje informacje z obawy, że inni mogą je wykorzystać przeciwko nim. Długo chowają urazę, nie wybaczają domniemanych zniewag i krzywd. Są zazwyczaj bardzo trudni w relacjach z innymi i mają kłopoty z bliskością. Podejrzewają współmałżonka lub partnera seksualnego o zdradę choć nie mają jakichkolwiek ku temu powodów.

 Autorzy ICD - 10 zwracają również uwagę na: "pochłonięcie bezzasadnymi, "spiskowymi" interpretacjami wydarzeń, usztywnione, wojownicze roszczenie praw oraz skłonność do przeceniania własnego znaczenia, które ujawnia się w całkowitym skupieniu na sobie. Osoby z tej grupy są zwykle przekonane o trafności swoich przekonań, lecz ciągła czujność, która wg nich ma je chronić przed domniemanym zagrożeniem, rodzi lęk i prowadzi do wyczerpania emocjonalnego". (Terapia poznawcza zaburzeń osobowości, Aaron t. Beck, s. 322).

a) Jeśli chodzi o pacjentów ze schizotypowym zaburzeniem osobowości mają oni silne poczucie dyskomfortu w bliskich związkach, ograniczoną umiejętność ich tworzenia, a także zniekształcenia poznawcze bądź percepcyjne i ekscentryczne zachowania. Mają też często przekonanie, że inni ludzie o nich mówią i chcą ich skrzywdzić. 

Nie mają przyjaciół, odczuwają lęk w sytuacjach społecznych i mogą zachowywać się w sposób dziwaczny. Przy zaburzeniu schizotypowym pacjenci: słyszą głosy (paranoia), odczuwają samotność; osoby te mogły być molestowane w dzieciństwie - młodości, nie podejmują starania o pracę i często są osobami żyjącymi w schronisku lub na ulicy. 

Autorzy ICD - 10 zwracają też uwagę na: "ekscentryczne zachowania i wygląd oraz tendencję do wycofania się z interakcji społecznych, zarazem jednak uwzględniają w swoich kryteriach natrętne ruminacje bez wewnętrznego oporu, często o treści dysmorfofobicznej, seksualnej lub agresywnej, puste, przypadkowe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub stereotypowe wypowiedzi, niekiedy przypominające epizody quasi - psychotyczne z nasilonymi iluzjami, omamami słuchowymi lub innymi oraz myślami podobnymi do urojeń". ( s. 335).

b) Główną cechą dostrzeganą u pacjentów ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości jest brak związków międzyludzkich oraz całkowita na nie obojętność. Osoby te są wycofane społecznie w różnych kontekstach i strefach życia. Większość czasu spędzają w samotności i przeważnie rezygnują z przedsięwzięć wymagających od nich kontaktów z ludźmi. Mają też ograniczoną zdolność okazywania emocji, mogą się wydawać powolni i letargiczni. Jeśli coś mówią to robią to wolno, monotonnie, głosem pozbawionym ekspresji. Rzadko okazują zmiany nastroju, niezależnie od zewnętrznych okoliczności. 

Zazwyczaj mają nastrój umiarkowanie negatywny, bez wyraźnych zmian na lepsze czy gorsze: "Wszelkie działania społeczne podejmują samotnie. Osoby zaburzone schiozoidalnie nie starają się wypracować bliskich związków natury seksualnej czy platonicznej (...) W kryteriach diagnostycznych ICD - 10 pojawia się także nieumiejętność wyrażania pozytywnych i negatywnych uczuć do innych ludzi, zatracenie w fantazji i introspekcji oraz wyraźna obojętność na obowiązujące normy i kryteria społeczne". (s. 346)

2. Przedstawię teraz dwa kliniczne przypadki zaburzenia osobowości paranoidalnej wcześniej zapowiedziane. Osoby te zgłosiły się do mnie jako duchownego, ale oprócz wskazówek duchowych prowadziłem diagnozę zaburzenia i poleciłem im zgłoszenie się najpierw do psychologa i jeśli będzie potrzeba również do psychiatry. 

a) Zenon (imię zmienione) l. 50, kawaler, zawód wyuczony, elektryk. Pacjent zgłosił się do mnie z objawami omamów i wizji dotyczących ptaków -  kruków, które wg jego interpretacji zakłócają mu funkcjonowanie i są one przysyłane przez "złe moce". Nie pomogły mu moje  racjonalne interpretacje wyjaśniające, że nie tylko nad jego polem i domostwem latają ptaki. Miał też pretensje do sąsiadów, którzy wg jego przekonań źle mu życzą i zazdroszczą mu jego posiadłości, i dlatego nic mu w życiu nie wychodzi pozytywnie - włącznie z utrzymaniem jego domostwa i pola. Mimo dorywczej pracy wciąż spłacał zaległe długi do PZU i ZUS, na co się uskarżał. Dom, w którym mieszkał był w bardzo dużym zaniedbaniu. Jeździł często do miejsc religijnych i brał udział w spotkaniach wspólnot charyzmatycznych, ale poprawa jego sytuacji bytowej i finansowej nie ulegała zmianie na lepsze. Kiedy zatrzymywała go policja również interpretował to, że celowo "złe moce" czyhają na niego i chcą go ukarać finansowo za to, że jest bardzo wierzącym. Przyjmowałem po bezpośrednim pierwszym spotkaniu telefony od niego ale zawsze sugerowałem, aby zgłosił się do dobrego psychologa i psychiatry podając mu nawet konkretnych lekarzy - terapeutów. 

b) Władysława (imię zmienione) l. 53, rozwódka mieszkająca z 24 letnim synem Marcinem, nauczycielka nauczania początkowego. Zgłosiła się do mnie razem z synem sugerując mi, że jej nieudane życie jest przyczyną spowodowaną mściwością "złych duchów". Domostwo bardzo zaniedbane. Korzystała z kilku wizyt u egzorcystów, aby móc pozbyć się problemów związanych z trudną egzystencją jej i syna, i z wizją mrocznej przyszłości. Podczas dwóch bezpośrednich spotkań zaobserwowałem u niej zaburzenie osobowości paranoidalne. Nie pozwalała synowi zrobić czegokolwiek w domu twierdząc, że te wszystkie rzeczy będące wewnątrz domu muszą być najpierw poświęcone i "obmodlone" przez pobożnego duchownego. Syn Marcin jak obserwowałem był bardziej racjonalny ale mieszkając z matką był w stanie indukcji wynikającej z zaburzenia osobowości jego mamy Władysławy. W wywiadzie klinicznym z nim uzyskałem informację, że mama od lat leczy się na schizofrenię, ale zaniedbuje branie leków od psychiatry i poszukuje przyczyn religijnych w fakcie, że sobie nie radzi. Pacjentka miała też problemy z nauczycielkami w szkole. Kontaktów z innymi osobami nie mieli ponieważ p. Władysława zerwała te kontakty i nie pozwalała Marcinowi podejmować działań ku odnowieniu relacji rodzinnych i ze znajomymi. Przeżywała bardzo fakt, że syn opuścił na jakiś czas dom i zamieszkał w dużym mieście z kolegą podejmując tam kolejną pracę oraz, że pije duże ilości piwa. W tych okolicznościach myślę, że p. Marcin bardzo przeżywał niemoc działania mieszkając razem z matką i chcąc cośkolwiek zrobić zawsze z jej strony spotykał się z odmową i oporem na jego dobre pomysły i projekty zmiany. Poleciłem pacjentce telefonicznie i to kilka razy, aby udała się do swojego lekarza psychiatry tak, aby mógł jej dopasować adekwatne i skutecznie działające do jej schorzenia leki.

Warto przemyśleć powyższe dane i jeśli znajdziesz u siebie czy u kogoś z bliskich cztery wskaźniki podane w powyższych kryteriach, to zachęcam Cię do udania się po pomoc do dobrego psychologa, psychiatry lub innego terapeuty np. poznawczo behawioralnego.