Terapia poznawcza uzależnień cz. VIII

Leki nasenne pomagają pacjentowi w zaśnięciu i podtrzymaniu snu. Natomiast celem leków przeciwlękowych jest zmniejszenie lęku.

1. Zaburzenia związane z lekiem uspokajającym, nasennym, przeciwlękowym

Główne kategorie leków to: benzodiazepiny, takie jak diazepam (Valium) i alprazopam (Xanax), oraz  barbiturany, takie jak pentobarbital (Nembutal); do innych kategorii należą karbaminiany (np. meprobamat, czyli Miltown) i barbituranopodobne leki nasenne. Użytkownicy cenią barbiturany i benzodiazepiny za efekt rozhamowania, co oznacza, że wywołują one euforię, zmniejszają lęki i poczucie winy oraz zwiększają pewność siebie i energię. 

Istnieją jednak dwa wzorce nadużywania leków. Niektórzy ludzie zaczynają od leków na receptę, zazwyczaj mają one za cel zwalczenie bezsenności lub lęku. Następnie w różnym stopniu zwiększają dawkę przyjmowanego leku. Mieliby objawy odstawienne, gdyby nagle przestali zażywać lek. Osoby mogą nawet nie rozpoznawać głodu za danym lekiem lub mogą te objawy ukrywać przed lekarzem i innymi z najbliższego otoczenia. 

Do niewłaściwego zastosowania leku prowadzi taka sytuacja, gdy ludzie (zazwyczaj młodzi) wykorzystują lek do wywołania u siebie euforii. 

a) DSM - 5 Kryteria diagnostyczne wyróżniają zaburzenia związane z lekami uspokajającymi, nasennymi lub przeciwlękowymi:

b') Wyraźne zmniejszenie działania leku uspokajającego, nasennego lub przeciwlękowego przy używaniu tej samej ilości". (s. 254)

b) Uwaga: Kryterium powyższe nie jest uznawane za spełnione w przypadku osób przyjmujących lek uspokajający, nasenny lub przeciwlękowy wyłącznie pod nadzorem lekarza. 

DSM - 5 Kryteria diagnostyczne podają również jako kryterium odstawienie leku, które charakteryzuje się każdym z poniżej podanych:

b) Lek uspokajający, nasenny lub przeciwlękowy (lub blisko spokrewnione substancje, takie jak alkohol) jest używany w celu zmniejszenia nasilenia lub uniknięcia objawów Odstawienia". (s. 254)

Uwaga: Kryterium powyższe nie jest uznawane za spełnione w przypadku osoby przyjmującej lek uspokajający, nasenny lub przeciwlękowy wyłącznie pod nadzorem lekarza. 

DSM - 5 Kryteria diagnostyczne podają klasyfikację zaburzenia związanego z używaniem leku uspokajającego, nasennego lub przeciwlękowego opierając się również na klasyfikacji ICD - 10 - CM. Podane są również następujące uszczegółowienia dotyczące ciężkości uzależnienia od leku:

304.10 (F13.20) Ciężkie: Obecnych co najmniej 6 objawów". (s. 255)

2. Zatrucie lekiem uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym

Podobnie jak w przypadku substancji psychoaktywnych działanie osiągnięte za pomocą leków uspokajających, nasennych lub przeciwlękowych w dużym stopniu zależy od okoliczności, w jakich są one przyjmowane, i oczekiwań osób, które ich używają. U osób zażywających leki uspokajające, nasenne lub przeciwlękowe nastrój często waha się od euforii do wrogości i depresji. Do innych częstych objawów zatrucia należą: chwiejny chód, bełkotliwa mowa, oczopląs, słaba ocena sytuacji i senność. Z przedawkowania może dojść do zahamowania czynności ośrodka oddechowego, śpiączki a nawet śmierci.

James Morrison w "DSM - 5 Bez tajemnic - Praktyczny przewodnik dla klinicystów" podsumowuje na czym polega zatrucie lekami: "Krótko po użyciu leku uspokajającego, nasennego lub przeciwlękowego u pacjenta dochodzi do rozhamowania (staje się kłótliwy, agresywny, przejawia gwałtowne zmiany nastroju lub zaburzenia uwagi, zdolności oceny sytuacji lub funkcjonowania osobistego). Istnieją również oznaki zaburzeń neurologicznych (trudności z utrzymaniem równowagi lub chwiejny chód, niezrozumiała mowa, słaba koordynacja, oczopląs, obniżony poziom świadomości, problemy z pamięcią lub ograniczony zakres uwagi). (s. 491)

3. Odstawienie leku uspokajającego, nasennego lub przeciwlękowego

Gdy pacjent przerywa używanie (lub znacznie zmniejsza wysoką dawkę) leku uspokajającego, nasennego lub przeciwlękowego, rezultat jest podobny do nagłego zaprzestania picia alkoholu. Kryteria odstawienne są identyczne. James Morrison w "DSM - 5 Bez tajemnic - Praktyczny przewodnik dla klinicystów" podaje szczegółowe dane dotyczące odstawienia leku uspokajającego, nasennego lub przeciwlękowego w oparciu o DSM - 5 Kryteria diagnostyczne:

"Po intensywnym, długotrwałym używaniu leku uspokajającego, nasennego lub przeciwlękowego pacjent nagle przerywa lub wyraźnie zmniejsza spożycie. W ciągu kilku godzin lub kilku dni daje to objawy zwiększonej aktywności układu nerwowego, takie jak drżenie, pocenie się, nudności, przyśpieszenie bicia serca, wysokie ciśnienie krwi, pobudzenie ruchowe, bóle głowy, bezsenność, krótkotrwałe omamy lub iluzje, drgawki". (s. 493)

Autor "DSM - 5 Bez tajemnic - Praktyczny przewodnik dla klinicystów" podaje również dodatkowe zastrzeżenia dotyczące tego, czego nie należy lekceważyć:

"Czas do wystąpienia objawów (od kilku godzin do kilku dni). Cierpienie lub niepełnosprawność (ograniczenie funkcjonowania zawodowego i szkolnego, społecznego oraz osobistego. Diagnoza różnicowa (choroba somatyczna, zaburzenia psychiczne, nastroju i lękowe, odstawienie alkoholu, majaczenie). (...) Pacjent ma zmniejszone postrzeganie: słuchowe, dotykowe lub wzrokowe, złudzenia lub omamy przy nienaruszonym wglądzie (tzn. zdaje sobie sprawę, że objawy percepcyjne są nierzeczywiste, spowodowane używaniem substancji)". (s. 493)